Nick Groom 

Tłumaczenie: Jakub Radzimiński 

Wydawnictwo Insignis

Liczba stron: 448

Data premiery: 23.04.2025

Finalistka nagrody Tolkien Society Best Book Award

Niezwykle oryginalna i dająca do myślenia literacka podróż po świecie wykreowanym przez J.R.R. Tolkiena.

Co sprawia, że Śródziemie i jego mieszkańcy zawładnęli wyobraźnią milionów na całym świecie? Skąd bierze się to, że wizjonerskie dzieło Tolkiena wciąż fascynuje i inspiruje nas niemalże dziewięćdziesiąt lat po jego premierze?

Tolkien w XXI wieku to wciągające, zaskakujące i świeże spojrzenie na twórczość pisarza. Nick Groom śledzi życiorys Tolkiena, wydobywając z jego kluczowych momentów genezę i inspiracje dla jedynych w swoim rodzaju książek profesora, bada ich społeczny odbiór na przestrzeni lat oraz analizuje wpływ, jaki wywarły one na naszą kulturę. Omawia i interpretuje późniejsze adaptacje filmowe (w tym filmy Petera Jakcsona i nowy serial Pierścienie Władzy), muzyczne i literackie oraz dzieła inspirowane Śródziemiem, które ugruntowały reputację tej fantastycznej krainy jako niekwestionowanego i ponadczasowego fenomenu kulturowego. Zagłębiając się w tematy takie jak przyjaźń, różnorodność, środowisko czy eukatastrofa, Groom zabiera nas w pełną niespodzianek podróż przez Śródziemie i udowadnia, że twórczość Tolkiena jest dziś bardziej aktualna i żywa, niż sam autor mógłby kiedykolwiek przypuszczać.

Pierwsze wydanie ,,Hobbita" J.R.R. Tolkien ukazało się 88 lat temu w Wielkiej Brytanii. Brytyjski pisarz zaprosił czytelników do Śródziemia, wówczas jeszcze sam nie widział, dokąd zaprowadzi go ta przygoda. Od tego czasu nie słabnie dyskusja o twórczości profesora, jego wpływie na gatunek oraz na kolejne pokolenia pisarzy. 

,,Tolkien w XXI wieku. Co dziś znaczy dla nas Śródziemie" Nicka Grooma to książka, która pochyla się nad spuścizną J.R.R. Tolkiena, analizując jego twórczość pod niebadanym dotąd kątem współczesnych wartości i problemów świata w kontekście popkultury, jak i bliskiej autorowi natury, ekologii i polityki. 

Kompozycja publikacji jest świetnie przemyślana. Autor wychodzi od krótkiego zarysu biograficznego twórcy Śródziemia, uwzględniając również jego dorobek naukowy oraz literackie inspiracje i przeżycia, które miały wpływ na kształtowanie się świata ludzi i elfów.  Następnie przechodzi płynnie do analizy ukończonych i najpopularniejszych powieści Tolkiena, czyli ,,Hobbita" i ,,Władcy Pierścieni" pod kątem postawionej tezy. Naturalnie odnosi się także do innych tekstów profesora, w celu wskazania analogicznych przykładów uniwersalnych rozwiązań fabularnych, które dziś jeszcze bardziej rezonują z czytelnikami na całym świecie.  Na przestrzeni całej książki zwraca uwagę, jak trudno zaklasyfikować Tolkiena, jako pisarza. 

Nick Groom sporo miejsca w swojej książce poświęca także adaptacjom, które debiutowały w różnych mediach na przestrzeni dekad, ponieważ mają one znaczący wpływ na współczesny odbiór Śródziemia. Dzieląc się, swoją analizą dzieł Tolkiena autor zwraca  uwagę na ich fenomen popkulturowy i obecność w różnych środowiskach. Ciekawe były fragmenty o muzyce popularnej inspirowanej literaturą brytyjskiego pisarza. Był to zaledwie interesujący wstęp do tematu, który jak sam autor niniejszej książki przyznał, można rozwinąć do kilku tomów. 

Słusznie Groom zauważa, że twórcy kolejnych adaptacji, nie tylko robią aluzję do swoich poprzedników, ale w pewnym sensie ich prace są nowymi wariacjami poprzednich produkcji. Podobnie jest z badaczami literatury i dorobku Tolkiena.  Autor na łamach książki ,,Tolkien w XXI wieku. Co dziś znaczy dla nas Śródziemie" wchodzi w dialog z pracami: Johna Gartha, Toma Shippey'a, Humphrey'a Carpenter'a i innych literaturoznawców oraz filozofów. Pisząc na ten sam temat trudno nie powielać podstawowych informacji,  mimo tego Groom do wielu z nich dodał ciekawy kontekst czy anegdoty. Wchodząc w dialog z samą prozą i poetyką Tolkiena, zaoferował nowe spojrzenie na postacie, jak i wątki. Ciekawie wypada przedstawienie korelacji pracy naukowej Tolkiena z pisarstwem. 

Dzieła Tolkiena rozległe, pełne niuansów, niejednoznaczności są skarbnicą przeróżnych motywów i tropów. Co czyni je idealnym źródłem językowym i fabularnym do badań filologów. Podobnie, jak rozrastający się naturalnie świat Śródziemia pod piórem profesora, powstają liczne prace o tym wyjątkowym legendarium, z którego można czerpać garściami inspiracje. Nick Groom zdecydował się na skondensowaną formę, porzucając formalny styl. Dzięki czemu książka jest przystępna i nie czuć jej objętości. Żałuję, że nie jest to grubsza publicystyka.

Nie zgadzam się z wszystkimi wnioskami autora, ale jest to interesująca analiza teksów Tolkiena i jego wpływu na inne obszary kultury. Niewątpliwie ,,Tolkien w XXI wieku. Co dziś znaczy dla nas Śródziemie" jest książką, po którą może sięgnąć każdy. Zarówno osoby, które chcą dopiero poznać Śródziemia, jak i te, które już są zafascynowane tym światem. W samej książce Groom  nie odpowiada wprost na pytanie zawarte w tytule, ale czyni ku temu dosadne sugestie pozostawiając resztę czytelnikowi. Z pewnością rozbudza fascynację Śródziemiem. 

Współpraca reklamowa (barter) wydawnictwo Insignis